PROLOGOS/Sahne I

 
Anlatıcı Şeyh Bahşiş kızıl sarığı beyaz giysisi ve üç düğümlü, püsküllü siyah kuşağıyla sahneye soldan girer. Genç görünümlü, ama uzun siyah sakallı ve kalın sarkık bıyıklıdır.Sırtında bir seyahat torbası vardır. Sahnenin sağ köşesine yakın üstte eşiğinin hemen yukarısında Selçuklu simgesi kartal kabartması bulunan sarayın giriş kapısında mızraklarını birbirine çatmış siyah sarıklı iki Selçuklu askeri nöbettedir.

ANLATICI ŞEYH BAHŞİŞ _:(Sahneye girereken) Adım Şeyh Bahşiş. Sekiz yüzyıl sonra soyumuzdan gelen yazar evladımız bizi bu oyunda anlatıcı yaptı. Saygıdeğer babam Şeyh Hasan Onar’ın Rum Diyarı’na gelişini, konar-göçerliği bırakıp buraya yerleşmesini ve keramet söylenceleri olarak size ulaşan yaşamını ben anlatacağım. Bu ulu evliyadan hepinize himmet ve yardım etmesini dileyerek, bizden dört yüzyıl sonra yaşamış büyük Kızılbaş ozanı Pir sultan Abdal’ın babamız için yazdığı bir nefesten dörtlüklerle başlamak istiyorum:

İsmail Kaygusuz

“Kişi insanlar arasında aklıyla yaşar, bilim ve tecrübeleri aklıyla edindiği gibi.”
“Bilim elde etmek için  istekli ve araştırıcı ol.”
“Ben  devranın bilginiyim, öyleki (onun) anası-babası gibiyim.”

Bu sözleri İmam Ali’ye ait olduğu bilinen Ali Divanı’dan (Hazreti Emir Ali İbn-i Ubu Talib, Hazreti Ali Divanı,  Arapça Çeviri:Vedat Atila, İstanbul-1990,  nos. 164,1390,1405) derledik.  Bilimin ve deneyimlerin akıl yoluyla elde edilebileceğini söylerken Ali,

Şeyh Sâfi ve Şeyh Sadreddin Dönemlerinden

Kısa Sosyo-Politik Kesitler

“Hakikat birliği (tevhid-i hakîkî) mertebesinde kişi, şerîat hükümlerini yerine getirmez. Artık kendini yükümlülük dairesinden çıkarmıştır.”

Şeyh Safi
İsmail Kaygusuz

Michel Mazzaoui’nin tanınmış Safevilerin kökeni (The Origins of the Safâwids: Shi’ism)1 üzerinde çalışmasında verilen bilgiler, Şeyh Sadreddin’in denetimi altında Safvatu’s-Safâ'nın yazılışı sırasında, Şeyh Sâfi’nin kendisinin yazdığı bazı eserlerden de yararlanıldığını göstermektedir:

İsmail Kaygusuz

"İmam Cafer Buyruğu" ve "Balım Sultan" incelemelerimizde, yakından ilişkileri dolayısıyla Anadolu Aleviliğinin Kızılbaşlık siyaseti özellikleri, gelişimiyle birlikte değişik yönleri hakkında kısa değinmelerde bulunmuştuk. Bu bölümde, uzunca bir döneme damgasını vurmuş Kızılbaşlık siyasetinin bilinmeyen, az bilinen yönlerini açıklığa kavuşturmaya; olayları, savaşları, bireysel ve toplumsal inanç ve yaşam ilişkilerini idealist değerlendirmelerden arındırarak, tarihsel materyalizmin penceresinden görmeğe çalışacağız. 15. yüzyılın ortalarından 16. yüzyılın başına kadarki 1. dönem Alevi-Kızılbaş halkların toplumsal mücadele ve ihtilal dönemidir. İhtilalci Kızılbaş siyaseti 1501–2 yılından itibaren kurmuş olduğu Kızılbaş-Safevi devleti iktidarında varlığını ancak otuz yıl sürdürebilmiştir. Bu 2. dönem Kızılbaş iktidar siyaseti, yeri geldikçe açıklanacağı gibi yanlış yönlendirmeler, kişisel hırslar nedeniyle azınlığın çoğunluğa hükmetmesi yönetimine dönüştürülerek, paylaşım savaşlarına girişmesiyle kendi sonunu hazırladı.

Dr.İsmail Kaygusuz

I. Makâlât-ı Şeyh Safi [1]Kızılbaş-Aleviliğin Önemli Yazınsal Kaynağıdır

Sünni ve Şii araştırmacıların çoğunun yıllardır Şeyh Safi'nin(1252-1334) Sünni-Şafii olduğu iddiasının hiçbir geçerliliği yoktur. Hacı Bektaş Veli'ye, Yunus Emre'ye ve Kaygusuz Abdal'a Sünni inançlıdır demek kadar gerçek dışıdır. Şeyh Safi'nin oğlu ve ardılı Şeyh Sadreddin'in (1334-1392) döneminde yazdırılmış çok önemli bir yapıt olan Farsça Safvatü's-safa ve özellikle onun Makalat-ı Şeyh Safi adıyla Türkçe'ye çevrilmiş olan 4. Bölüm'ü bunun açık seçik kanıtıdır.

İran’da İlk İsmaili Huccet’i ve “Doğu’nun Gerçek Aklı” Nasir Husrev (1003/4-1088/9)

İsmail Kaygusuz

1. Nasir Husrev ve İsmaili İran Edebiyatı

İran’da İsmaililik, Fatımiler döneminde Nasır-i Husrev’in Farsça yazdığı yapıtlarla tanınıp yayılmıştır. Yemen kadar tarihsel anayolların dışında kalma ayrıcalığı bulunan Bedehşan, İran dilinde İsmaili edebiyatının bir bölümünü saklamada başarılı olmuştur. Ayrıca “Jami al-Hikmatayn”(Aklın Uyumu ya da iki felsefenin birleştirilmesi) yapıtında, tanınmamış bir Bedehşan prensi çok önemli yer tutar. Kendisi İsmaili olan prens Ali b. Said, Yamgan’da sürgünde yaşayan –ki mezarı da oradadır- Nasir’ın koruyucusu ve rahatlatıcısı olmuştur. Jami’nin yazılmasında ortamı hazırlayan ve teşvik eden bu kişiydi. Bundan başka, geniş anlamda yukarı Oksus memleketi olan Bedehşan, başka yerlerde yakılıp tahrip edilmiş yazmalar için sadece bir korunma yeri olmadı, fakat aynı zamanda İsmaili İran edebiyatına farklı nitelikler kazandıran geleneklerin yayılma alanı oldu. Kendilerini Nizariler olarak gören Orta Asya İsmailileri, aynı zamanda bu inancın edebiyatında, Alamut reformundan daha eski elemanları anonimleştirip yüceltmiş ve saygı göstermişlerdir. Tabaka tabaka oluşan İsmaili edebiyatı üç aşamalı bir düzen içinde gözüküyor: